Τα αλλεπάλληλα χρόνια ξηρασίας, οι απώλειες από το πεπαλαιωμένο δίκτυο, αλλά και οι αυξημένες -λόγω του τουρισμού και του αυξανόμενου πληθυσμού- καταναλώσεις έχουν χτυπήσει καμπανάκι στη διοίκηση της Εταιρείας Υδρευσης και Αποχέτευσης Πρωτεύουσας (ΕΥΔΑΠ).

Αυτοί οι παράγοντες, άλλωστε, κρίνονται ως οι κυριότερες αιτίες της λειψυδρίας που απειλεί την Αττική. Προτού η πρωτεύουσα επιστρέψει σε συνθήκες 80s, που λέγαμε το νερό νεράκι, η ΕΥΔΑΠ ετοιμάζεται να βγάλει από το οπλοστάσιό της μια σειρά από μέτρα που περιλαμβάνουν από επενδύσεις μέχρι μεταφορά νερού με τάνκερ, ώστε να συγκρατήσει -κατά το δυνατόν- τα τιμολόγια.

Εν αρχή ην οι τιμές

Καθώς τα αποθέματα νερού του Λεκανοπεδίου μειώνονται σε σημείο συναγερμού και οι τελευταίες βροχοπτώσεις δεν ήταν ικανές να αναπληρώσουν τις απώλειες των περασμένων ετών, τη νύφη κινδυνεύουν να πληρώσουν οι καταναλωτές με τα νέα τιμολόγια, στα οποία αναμένονται ανατιμήσεις, στα όρια του πληθωρισμού (τουλάχιστον προσώρας).

Θυμίζουμε την έκδοση της Κοινής Υπουργικής Απόφασης (ΚΥΑ) που ορίζει το γενικό πλαίσιο για την κοστολόγηση και τιμολόγηση των υπηρεσιών ύδατος, η οποία αποτέλεσε βασική προϋπόθεση ώστε η ΕΥΔΑΠ, η Εταιρεία Υδρευσης και Αποχέτευσης Θεσσαλονίκης (ΕΥΑΘ), καθώς και οι Δημοτικές Επιχειρήσεις Υδρευσης και Αποχέτευσης (ΔΕΥΑ) να προχωρήσουν στην κατάρτιση των προτάσεών τους για πιθανές αναπροσαρμογές των τιμολογίων, τις οποίες θα υποβάλουν προς αξιολόγηση και έγκριση στη Ρυθμιστική Αρχή Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων (ΡΑΑΕΥ).

Η ΚΥΑ προβλέπει την εφαρμογή κλιμακωτών χρεώσεων, οι οποίες θα διαφοροποιούνται ανάλογα με την τοποθεσία και το επίπεδο κατανάλωσης, ενώ η διαμόρφωση των τιμολογίων θα βασίζεται σε κοινωνικά, περιβαλλοντικά και υδρογεωλογικά κριτήρια, με χρονικό ορίζοντα επανεξέτασης ανά πενταετία.

Στο μεσοδιάστημα, θα είναι δυνατή η ετήσια τιμαριθμική προσαρμογή, ενώ παράλληλα θα παρέχεται η δυνατότητα επιπλέον αυξήσεων μέσω έκτακτων αναθεωρήσεων, εφόσον πληρούνται συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Επίσης, θα προβλέπεται η εισαγωγή εποχικά διαμορφωμένων τιμολογίων. Πόσο νερό μάς λείπει; Η πικρή αλήθεια είναι ότι η φετινή χρονιά είναι μία από τις χειρότερες σε ό,τι αφορά τον κίνδυνο… δίψας από το 1985, οπότε και υπάρχουν και οι διαθέσιμες μετρήσεις της ΕΥΔΑΠ.

Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της ΕΥΔΑΠ, τη Μεγάλη Τρίτη 15 Απριλίου τα ημερήσια απολήψιμα αποθέματα νερού στους ταμιευτήρες που υδροδοτούν το Λεκανοπέδιο έφταναν στα 648,57 εκατομμύρια κυβικά μέτρα, κατά πολύ μειωμένα σε σχέση με την αντίστοιχη περσινή ημερομηνία που ήταν στα 915,34 εκατομμύρια κυβικά μέτρα και τη 15η Απριλίου του 2006 (έτος μέγιστων αποθεμάτων) στα 1,42 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα. Σίγουρα, δεν είμαστε τόσο κοντά στο επίπεδο συναγερμού του έτους ελάχιστων αποθεμάτων (1993), όταν έφταναν στα 180,19 εκατομμύρια κυβικά μέτρα, όμως και ο πληθυσμός και οι απαιτήσεις του δεν είναι ίδια.

Ο λογαριασμός και τα έργα

Η στρατηγική της ΕΥΔΑΠ, όπως την παρουσίασε πρόσφατα ο διευθύνων σύμβουλός της Χάρης Σαχίνης, περιλαμβάνει προσπάθειες διατήρησης των τιμολογίων σε χαμηλά επίπεδα, χωρίς ωστόσο να αποκλείονται αναπροσαρμογές, οι οποίες θα καθοριστούν από τη ΡΑΑΕΥ. Στο επίκεντρο βρίσκεται το φιλόδοξο έργο άνω του μισού δισεκατομμυρίου ευρώ για τη μεταφορά νερού από τη λίμνη Κρεμαστών, ενώ παράλληλα προωθούνται δράσεις για τον περιορισμό των διαρροών και των απωλειών νερού συνολικού ύψους 400 εκατ. ευρώ, καθώς και η εγκατάσταση έξυπνων υδρομετρητών, για την οποία επίκειται σχετικός διαγωνισμός.

Ακόμη, σε περίπτωση ανάγκης, αντί για τα έκτακτα μέτρα που λαμβάνονταν σε ανάλογες περιπτώσεις (οι παλαιότεροι θα θυμούνται τις εποχές της μεγάλης λειψυδρίας στην Αθήνα στα τέλη της δεκαετίας του ’80 έως τα μέσα του ’90, όταν απαγορευόταν το πλύσιμο του αυτοκινήτου με λάστιχο, του κήπου και του πεζοδρομίου, ενώ προτεινόταν να μπαίνει τούβλο στο καζανάκι του μπάνιου) θα επιστρατευτούν τάνκερ τα οποία θα μεταφέρουν νερό στην πρωτεύουσα από τις εκβολές του Αχελώου.

Συνολικά, οι επενδύσεις που δρομολογεί ή αναλαμβάνει η ΕΥΔΑΠ πλησιάζουν τα 3 δισ. ευρώ, εστιάζοντας στην αύξηση της διαθεσιμότητας νερού, στον περιορισμό των απωλειών και, εφόσον χρειαστεί, την υιοθέτηση μέτρων περιορισμού κατανάλωσης σε συνεργασία με το κράτος. Το κόστος των παρεμβάσεων για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας θα αναλάβει το Δημόσιο, με την ΕΥΔΑΠ να αναλαμβάνει ρόλο συμβούλου και εκτελεστικού φορέα.

Παράλληλα, ο όμιλος υλοποιεί επενδυτικό πρόγραμμα ύψους 2,1 δισ. ευρώ, το οποίο ενισχύεται με πρόσθετες δαπάνες σχεδόν 300 εκατ. ευρώ για τον εκσυγχρονισμό της Ψυττάλειας, ενώ προχωρά και σε εταιρικό μετασχηματισμό με διαχωρισμό των δραστηριοτήτων σε δύο διακριτές οντότητες: μία για τις ρυθμιζόμενες υπηρεσίες και μία για τις μη ρυθμιζόμενες.

Εχουν ήδη ξεκινήσει να λειτουργούν τα αντλιοστάσια της Υλίκης, ενώ παράλληλα πραγματοποιούνται εργασίες αποκατάστασης και αναβάθμισης των γεωτρήσεων στη Μαυροσουβάλα, για να εξασφαλιστεί η συνεχής υδροδότηση της Αττικής με φυσική ροή και χωρίς την ανάγκη άντλησης.

Επίσης, ξεκινά η άμεση υλοποίηση κρίσιμων έργων που θα συνδέσουν τα ποτάμια Κρικελιώτη και Καρπενησιώτη με τον ταμιευτήρα του Ευήνου, ώστε να διατηρείται η υδατική επάρκεια ακόμη και υπό ιδιαίτερα δυσμενείς συνθήκες. Αυτό πάντως έχει τεράστια σημασία για τον τελικό καταναλωτή, αν το θέσουμε σε όρους κόστους. Καθώς το σύστημα υδροδότησης θα λειτουργεί βαρυτικά (π.χ. με το έργο μεταφοράς νερού από τη λίμνη των Κρεμαστών, κόστους 170 εκατ. ευρώ), για τον επόμενο μισό αιώνα η Αττική θα υδροδοτείται με περιορισμένο ενεργειακό κόστος μεταφοράς του νερού.

Η λίμνη Κρεμαστών

Οσο για την υλοποίηση της λύσης που αφορά τη λίμνη Κρεμαστών, η οποία αποτελεί τον κύριο άξονα του σχεδιασμού -το βασικό σενάριο ή αλλιώς το plan A-, η επένδυση είναι συνολικής αξίας 535 εκατ. ευρώ, με την πρώτη φάση του έργου να κοστολογείται στα 365 εκατ. ευρώ και τη δεύτερη στα 170 εκατ. ευρώ. Σύμφωνα με τον κ. Σαχίνη, βρίσκονται σε εξέλιξη οι απαραίτητες μελέτες και διαδικασίες ωρίμασης, χωρίς ωστόσο να είναι δυνατόν να προσδιοριστεί με ακρίβεια η ημερομηνία έναρξης του διαγωνισμού.

Από τη στιγμή που θα ξεκινήσουν οι εργασίες, υπολογίζεται ότι θα απαιτηθούν περίπου δύο χρόνια για την ολοκλήρωση του έργου, το οποίο περιλαμβάνει τη διάνοιξη σήραγγας μήκους 20 χιλιομέτρων, εφόσον φυσικά δεν υπάρξουν καθυστερήσεις από ενστάσεις ή νομικές προσφυγές στο Συμβούλιο της Επικρατείας.

Το έργο των Κρεμαστών προβάλλει ως η λύση με τα περισσότερα πλεονεκτήματα, όχι μόνο επειδή δίνει μακροπρόθεσμη λύση στο ζήτημα της ύδρευσης της Αττικής με ποιοτικό νερό, μέσω σύνδεσης με ποτάμια, αλλά και επειδή προσφέρει τη δυνατότητα δημιουργίας έργου αντλησιοταμίευσης στο ανατολικό άκρο του ταμιευτήρα, με ισχύ περίπου 50 MW.

Ως προς το οικονομικό σκέλος, για την κάλυψη αναγκών περίπου 200 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων -ποσότητα που σήμερα λείπει- το κόστος εκτιμάται σε 0,10-0,15 ευρώ ανά κυβικό μέτρο. Με δεδομένο ότι στη λίμνη καταλήγουν ετησίως 3,5 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα, απαιτείται μόλις το 5% της ποσότητας για την κάλυψη των αναγκών της Αττικής.

Πάντως, η ΕΥΔΑΠ έχει στο τραπέζι και το worst-case scenario, με μελέτες για την ενδεχόμενη αξιοποίηση υφάλμυρων υδάτων από διαθέσιμους υδροφόρους σχηματισμούς στην περιοχή γύρω από το υδραγωγείο του Μόρνου, όπως στην Κίρρα. Παράλληλα, εξετάζεται η χρήση θαλασσινού νερού μέσω μονάδων αφαλάτωσης, για τις οποίες προωθούνται οι απαραίτητες τεχνικές προσεγγίσεις.

Εξετάζεται, επίσης, η ενδεχόμενη αξιοποίηση υπόγειων αποθεμάτων νερού κατά μήκος της διαδρομής του υδραγωγείου Μόρνου, με έμφαση και στον ποταμό Βοιωτικό Κηφισό, με σκοπό τον περιορισμό της άντλησης από τους βασικούς ταμιευτήρες Μόρνου και Ευήνου.

Με βαπόρια

Με τους επιτελείς της ΕΥΔΑΠ να τονίζουν εμφατικά ότι δεν θα αφήσουν επ’ ουδενί την Αθήνα να διψάσει, αν καθυστερήσουν τα προγραμματισμένα έργα ή η κλιματική αλλαγή φέρει ξηρασία πέρα από τα προβλεπόμενα, υπάρχουν και άλλες, πιο ακραίες λύσεις, όπως η μεταφορά νερού από τον Αχελώο μέσω θαλάσσης!

Η λύση έκτακτης ανάγκης που υπάρχει στον σχεδιασμό προβλέπει τη μεταφορά νερού από τις εκβολές του Αχελώου κατά την περίοδο ξηρασίας με μεγάλης χωρητικότητας δεξαμενόπλοια. Σύμφωνα με το σχέδιο, θα μισθωθούν τρία τάνκερ δυνατότητας μεταφοράς 100.000 κυβικών μέτρων από το λιμάνι του Αστακού με προορισμό τις εγκαταστάσεις είτε στα Ασπρα Σπίτια, είτε στη Θίσβη στη Βοιωτία. Από εκεί το νερό θα μεταφορτώνεται από τα τάνκερ και θα οδηγείται στο δίκτυο της ΕΥΔΑΠ.

Πάντως η διοίκησή της έχει διευκρινίσει ότι η επιλογή αυτή αποτελεί προσωρινή και περιορισμένης χρονικής διάρκειας λύση, η οποία θα ενεργοποιηθεί αποκλειστικά σε συνθήκες αυξημένου κινδύνου και εφόσον δεν υπάρξουν βροχοπτώσεις και τα προβλεπόμενα έργα καθυστερήσουν σημαντικά. Στόχος είναι η διατήρηση της υδροδότησης της πρωτεύουσας.

Φυσικά, στον σχεδιασμό υπάρχει και η κατασκευή μονάδων αφαλάτωσης, αν και είναι δύσκολη η εγκατάστασή τους στην Αττική λόγω προβλημάτων στη χωροθέτηση και τη σύνδεσή τους με το δίκτυο. Ως καταλληλότερη εναλλακτική προτείνεται η περιοχή της Ιτέας, όπου προγραμματίζεται μονάδα που θα επεξεργάζεται καθημερινά 100.000-200.000 κυβικά μέτρα υφάλμυρου νερού, με κόστος περίπου 30% λιγότερο συγκριτικά με τις θαλάσσιες αφαλατώσεις. Οπως διευκρινίστηκε αρμοδίως, το έργο βρίσκεται σε πρώιμο στάδιο, καθώς θα προηγηθεί σχετική μελέτη βιωσιμότητας.

Εξετάζονται επίσης δύο επιπλέον περιοχές, τα Ασπρα Σπίτια και η Θίσβη, όπου στα πλεονεκτήματα εντάσσεται και η δυνατότητα εύκολης ενσωμάτωσης των ποσοτήτων στο υφιστάμενο δίκτυο, προσφέροντας ένα μείγμα υδάτινων πόρων που περιλαμβάνει και παροχές από την ορεινή Ναυπακτία.

Γιατί έρχεται δίψα

Οι επιστήμονες, παρά το γεγονός ότι οι φετινοί χειμερινοί μήνες ήταν βροχεροί, επισημαίνουν ότι το νερό που έπεσε δεν ήταν αρκετό για να συμπληρώσει τις δύο προηγούμενες χρονιές παρατεταμένης ξηρασίας. Αν συνεχιστεί το μοτίβο των χαμηλών βροχοπτώσεων και των υψηλών θερμοκρασιών, επισημαίνουν, τότε ίσως να πρέπει να αλλάξει η στρατηγική.

Και αυτό γιατί οι υψηλές θερμοκρασίες προκαλούν εξάτμιση του νερού η οποία ήδη καταγράφεται ανησυχητικά στους τέσσερις βασικούς ταμιευτήρες της Αττικής (Μόρνος, Υλίκη, Μαραθώνας, Εύηνος).

Ανεξάρτητα από το ύψος των βροχοπτώσεων κατά τη διάρκεια του χειμώνα και το κατά πόσο οι υπόγειοι υδροφορείς ενισχύονται σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, η εκρηκτική άνοδος του τουρισμού τα τελευταία 3-4 χρόνια -τάση που προβλέπεται να συνεχιστεί ή και να ενταθεί- καθιστά αδύνατη οποιαδήποτε αναπλήρωση των υδάτινων πόρων, ενώ ακόμη και σε ενδεχόμενες ευνοϊκές υδρολογικές περιόδους δεν μπορεί να ανταποκριθεί στην αλματώδη αύξηση της κατανάλωσης.

Ιδιαίτερα στις παράκτιες και νησιωτικές περιοχές η αυξημένη ζήτηση ξεπερνά κάθε δυνατότητα φυσικής αναπλήρωσης. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Ελλάδα υποδέχεται ετησίως περίπου 35 εκατομμύρια επισκέπτες, αριθμός που αντιστοιχεί σε περίπου 3,5 φορές τον μόνιμο πληθυσμό της. Η πλειονότητα αυτών φτάνει κατά τη διάρκεια των θερμών μηνών, δηλαδή στους 4-5 πιο άνυδρους μήνες του έτους, γεγονός που επιτείνει τις πιέσεις στο υδρευτικό σύστημα.

Σε αυτά προσθέστε και τις ανάγκες που προκύπτουν με την επέκταση της πρωτεύουσας στα ανατολικά, αλλά και τις (πολύ) αυξημένες ανάγκες που αναμένεται να προκύψουν με την ολοκλήρωση του mega project του Ελληνικού, όπου θα έχουμε μια νέα πόλη μέσα στην πόλη.

Ενα άλλο μεγάλο ζήτημα είναι οι μεγάλες διαρροές που καταγράφονται από το δίκτυο και προσδιορίζονται περίπου στο 23% ως προς το ατιμολόγητο νερό, αλλά και στο 15% σε σχέση με αυτό που χάνεται. Η ΕΥΔΑΠ έχει λάβει συμβουλευτική τεχνογνωσία από εταιρείες του Ισραήλ, που αντιμετωπίζει ζητήματα λειψυδρίας και υιοθετεί λύσεις υψηλής τεχνολογίας. Μάλιστα οι εν λόγω εταιρείες αναφέρουν ότι οι απώλειες στις δικές τους πόλεις δεν ξεπερνούν το 8%-9%.

Εξυπνοι μετρητές

Πάντως, για την αντιμετώπιση των διαρροών, μεταξύ άλλων, έχει προγραμματιστεί να αντικατασταθούν τα δίκτυα και οι αγωγοί, με κόστος 169,8 εκατ. ευρώ και ορίζοντα ολοκλήρωσης το τέλος του 2029, να τοποθετηθούν τα έξυπνα υδρόμετρα, με κόστος 122,6 εκατ. ευρώ και ορίζοντα επίσης το τέλος του 2029, να γίνουν συντηρήσεις και αποκαταστάσεις, με κόστος 9,7 εκατ. ευρώ έως το τέλος του τρέχοντος έτους, καθώς και παρεμβάσεις στον Μόρνο, κόστους 54,6 εκατ. ευρώ έως το τέλος του 2028.

Τέλος, με το έργο των έξυπνων μετρητών που είναι σε εξέλιξη, μελέτες και επαφές με εξειδικευμένες εταιρείες μπορούν συνδυαστικά να βοηθήσουν ώστε να μην προκύψουν μεγάλες ανατιμήσεις στους λογαριασμούς.