Περισσότεροι από ένα εκατομμύριο είναι σήμερα οι ασθενείς στην Ελλάδα με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, χωρίς να συνυπολογίζεται ο μεγάλος αριθμός ασθενών που παραμένουν αδιάγνωστοι και όσοι βρίσκονται σε πρόδρομα στάδια της νόσου, ενώ η τάση είναι αυξητική, ιδιαίτερα δε στα παιδιά, λόγω της σημαντικής επίπτωσης της παιδικής παχυσαρκίας.

«Οι ασθενείς με διαβήτη αντιμετωπίζουν καθημερινά μια σύνθετη και απαιτητική νόσο, που επηρεάζει κάθε πτυχή της ζωής τους. Οι δυσκολίες περιλαμβάνουν τη διαρκή ανάγκη για αυτοπαρακολούθηση, την προσαρμογή του τρόπου ζωής, τις συχνές ιατρικές επισκέψεις και τη διαχείριση πιθανών επιπλοκών», επισημαίνει ο διεθνώς καταξιωμένος καθηγητής Παθολογίας – Σακχαρώδη Διαβήτη και Διευθυντής της Β’ Παθολογικής Κλινικής του ΑΠΘ στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο, Απόστολος Τσάπας, εξηγώντας ότι «η ενίσχυση της επιδημιολογικής επιτήρησης μέσω εθνικής υποδομής αποτελεί επιτακτική ανάγκη».

Σε συνέντευξη που παραχώρησε στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, με αφορμή το «Βραβείο Αριστείας» που του απένειμε το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο για τις «εξαιρετικές του επιδόσεις στις επιστήμες υγείας», ο κ. Τσάπας υπογραμμίζει ότι η εθνική στρατηγική πρόληψης του διαβήτη «οφείλει να ενσωματώνει εκπαιδευτικά προγράμματα σε σχολεία και κοινότητες, έμπρακτη και δομημένη ενίσχυση της πρωτοβάθμιας φροντίδας και παρεμβάσεις σε επίπεδο περιβάλλοντος που διευκολύνουν τη σωματική δραστηριότητα και τη σωστή διατροφή», ενώ αναφέρεται στη συνεισφορά του ΑΠΘ μέσα από τη Μονάδα Κλινικής Έρευνας και Τεκμηριωμένης Ιατρικής (cebm.med.auth.gr) που κωδικοποιεί τα διαθέσιμα ερευνητικά δεδομένα για την υποστήριξη των βέλτιστων εφαρμόσιμων θεραπευτικών συστάσεων που μπορούν να καθοδηγήσουν την καθημερινή κλινική πράξη.

Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της συνέντευξης του καθηγητή Παθολογίας – Σακχαρώδη Διαβήτη, Απόστολου Τσάπα, στη Σμαρώ Αβραμίδου για το ΑΠΕ-ΜΠΕ:

Ερώτηση: Τι ποσοστό του γενικού πληθυσμού στην Ελλάδα επηρεάζει σήμερα ο σακχαρώδης διαβήτης; Κρίνεται επαρκής και αντιπροσωπευτική των πραγματικών δεδομένων η καταγραφή από τις υγειονομικές μελέτες εθνικής κλίμακας που έχουν δημοσιευτεί έως τώρα;

Απάντηση: Ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2 επηρεάζει περίπου το 10% του ενήλικου πληθυσμού στη χώρα μας. Αυτό αντιστοιχεί σε πάνω από ένα εκατομμύριο ανθρώπους, χωρίς να συνυπολογίζεται ο μεγάλος αριθμός ασθενών που παραμένουν αδιάγνωστοι και αυτών που βρίσκονται σε πρόδρομα στάδια της νόσου. Η τάση είναι αυξητική, με σημαντικές επιπτώσεις στη δημόσια υγεία. Επιπλέον αυξάνεται και ο αριθμός των παιδιών με διαβήτη τύπου 2, λόγω της αυξημένης επίπτωσης της παιδικής παχυσαρκίας.

Ωστόσο, τα διαθέσιμα επιδημιολογικά δεδομένα προέρχονται κυρίως από μελέτες τοπικής ή περιορισμένης εμβέλειας και συχνά δεν εξασφαλίζουν την απαραίτητη αντιπροσωπευτικότητα. Η απουσία ενός πλήρως ανεπτυγμένου και λειτουργικού Εθνικού Μητρώου Διαβήτη περιορίζει τη δυνατότητα ακριβούς αποτύπωσης του επιπολασμού, της κατανομής των επιπλοκών και της αξιολόγησης της επίδρασης των παρεμβάσεων. Η ενίσχυση της επιδημιολογικής επιτήρησης μέσω εθνικής υποδομής αποτελεί επιτακτική ανάγκη.

Ερ: Ποια είναι η συνεισφορά του ΑΠΘ στην έρευνα για τον διαβήτη, σε ό,τι αφορά τη διαχείριση της νόσου ή και ενδεχόμενες νέες θεραπευτικές προσεγγίσεις;

Απ: Το ΑΠΘ αποτελεί ενεργό πυρήνα έρευνας στον τομέα του σακχαρώδους διαβήτη, με συνεισφορά τόσο στην παραγωγή νέας γνώσης όσο και στην κριτική αποτίμηση της υφιστάμενης.

Η Μονάδα Κλινικής Έρευνας και Τεκμηριωμένης Ιατρικής (cebm.med.auth.gr) που ηγούμαι έχει αναπτύξει εξειδικευμένη δραστηριότητα στη μετα-έρευνα: την αναζήτηση, αξιολόγηση και σύμπτυξη των διαθέσιμων πρωτογενών μελετών και την αξιολόγηση της αξιοπιστίας τους με αυστηρά μεθοδολογικά κριτήρια. Στόχος μας είναι η κωδικοποίηση των καλύτερων διαθέσιμων ερευνητικών δεδομένων για την υποστήριξη των βέλτιστων, τεκμηριωμένων, σαφών και εφαρμόσιμων θεραπευτικών συστάσεων που μπορούν να καθοδηγήσουν την καθημερινή κλινική πράξη. Μάλιστα εδώ και μία δεκαετία διοργανώνουμε με μία διεπιστημονική ομάδα μελών ΔΕΠ του ΑΠΘ το πρώτο Αγγλόγλωσσο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών στην Ιατρική του ΑΠΘ, το οποίο συντέλεσε το μετασχηματισμό της ερευνητικής δραστηριότητας της νέας γενιάς αποφοίτων του ΑΠΘ, αλλά και στην προώθηση και ενασχόληση με την Τεκμηριωμένη Ιατρική και μετα-έρευνα στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

Η συμβολή της ομάδας μας ειδικά στην έρευνα για το διαβήτη είναι σταθερή και αναγνωρισμένη σε διεθνές επίπεδο. Εδώ και σχεδόν μία δεκαετία, εκπονούμε μελέτες που επηρεάζουν άμεσα τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνονται οι θεραπευτικές στρατηγικές για τον διαβήτη τύπου 2 παγκοσμίως.

Επιπλέον, εδώ και δεκαπέντε έτη συμμετέχω στην Επιτροπή της Ευρωπαϊκής Εταιρείας για τη Μελέτη του Διαβήτη (EASD), η οποία σε συνεργασία με την Αμερικανική Διαβητολογική Εταιρεία (ADA) συντάσσει τις θέσεις ομοφωνίας για την φαρμακευτική αντιμετώπιση του σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2. Τα τελευταία δε τρία χρόνια έχω την τιμή να προεδρεύω της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που σχεδιάζει και επιβλέπει την σύνταξη όλων των Κατευθυντήριων Οδηγιών για την αντιμετώπιση όλων των μορφών σακχαρώδη διαβήτη, μαζί με συνεργάτες μου από την Β’ Παθολογική Κλινική του ΑΠΘ. Οι συστάσεις αυτές καθορίζουν άμεσα την φροντίδα για εκατοντάδες εκατομμύρια ασθενείς παγκοσμίως.

Ερ: Αν τα αίτια για την αυξητική τάση στον επιπολασμό του διαβήτη είναι γνωστά, γιατί οι προσπάθειες ευαισθητοποίησης του κοινού και τα προγράμματα πρόληψης της νόσου δε φέρνουν αποτέλεσμα; Τι είδους δράσεις θα μπορούσαν να συμπεριληφθούν σε μία εθνική στρατηγική;

Απ: Η γνώση των αιτίων δεν αρκεί από μόνη της. Η αποτυχία των προσπαθειών πρόληψης συχνά οφείλεται στο γεγονός ότι αυτές δεν βασίζονται σε συνεκτικό σχεδιασμό και επιστημονικά τεκμηριωμένη στρατηγική. Αντίθετα, κυριαρχούν αποσπασματικές, σποραδικές παρεμβάσεις, πολλές φορές με επικοινωνιακή στόχευση και χωρίς πραγματική σύνδεση με τις ανάγκες του πληθυσμού.

Η ανάπτυξη αποτελεσματικών παρεμβάσεων απαιτεί μακροχρόνιο σχεδιασμό, συνέργειες με την επιστημονική κοινότητα και συστηματική αξιολόγηση. Η εθνική στρατηγική πρόληψης οφείλει να ενσωματώνει εκπαιδευτικά προγράμματα σε σχολεία και κοινότητες, έμπρακτη και δομημένη ενίσχυση της πρωτοβάθμιας φροντίδας και παρεμβάσεις σε επίπεδο περιβάλλοντος που διευκολύνουν τη σωματική δραστηριότητα και τη σωστή διατροφή. Η ενεργή συμμετοχή επιστημονικών φορέων, με τεκμηριωμένο ρόλο στον σχεδιασμό και την εφαρμογή των δράσεων, είναι αναγκαία συνθήκη για την επιτυχία τέτοιων πρωτοβουλιών.

Ερ: Μελέτες αναφέρονται σε διπλασιασμό των δαπανών για τον διαβήτη στην Ελλάδα σε εύρος δεκαετίας. Μπορεί να υπάρξει διαχείριση βιώσιμη οικονομικά για το εθνικό σύστημα υγείας και τι μεταρρυθμίσεις θα απαιτούσε;

Απ: Η αύξηση των δαπανών είναι πραγματική και συνδέεται αφενός με τις επιπλοκές της νόσου, οι οποίες συχνά προκύπτουν από καθυστερημένη ή ανεπαρκή φροντίδα και αφετέρου με το αυξημένο κόστος κάποιων νεότερων θεραπευτικών επιλογών. Η βιωσιμότητα του συστήματος προϋποθέτει αλλαγή παραδείγματος: από το μοντέλο της εκ των υστέρων διαχείρισης επιπλοκών, σε ένα προληπτικό και αποδοτικό σύστημα φροντίδας, και ενσωμάτωση στη λήψη θεραπευτικών αποφάσεων της αξιολόγησης των τεχνολογιών υγείας.

Αυτό απαιτεί καλά σχεδιασμένες παρεμβάσεις, με τεκμηριωμένη αποτελεσματικότητα και αποδοτικότητα. Η εκπόνηση εθνικών κατευθυντήριων οδηγιών βασισμένων σε αξιόπιστα δεδομένα και αναλύσεις κόστους-αποτελεσματικότητας είναι απαραίτητη για τον ορθολογικό σχεδιασμό πολιτικών υγείας. Παράλληλα, πρέπει να ενισχυθούν τα εργαλεία ηλεκτρονικής καταγραφής και παρακολούθησης και να επενδυθεί σε πολυεπιστημονικά μοντέλα φροντίδας με επίκεντρο τον ασθενή.

Ερ: Οι Έλληνες έχουν σήμερα πρόσβαση σε νέες τεχνολογίες και καινοτομίες που να αλλάζουν τον τρόπο διαχείρισης του διαβήτη;

Απ: Υπάρχει σαφής πρόοδος όσον αφορά την τεχνολογική υποστήριξη στη διαχείριση του διαβήτη: συσκευές συνεχούς παρακολούθησης γλυκόζης, αντλίες ινσουλίνης, έξυπνες εφαρμογές για κινητά, εξατομικευμένα θεραπευτικά σχήματα. Ωστόσο, οι τεχνολογικές δυνατότητες δεν σημαίνουν αυτόματα ισότιμη πρόσβαση.

Αν και αρκετές από αυτές τις καινοτομίες είναι διαθέσιμες στη χώρα μας, μέρος τους δεν αποζημιώνεται επαρκώς, ενώ για ορισμένες σύγχρονες θεραπευτικές επιλογές δεν προβλέπεται καθόλου αποζημίωση. Αυτό επιτείνει ήδη υπάρχουσες σοβαρές κοινωνικές ανισότητες και στερεί από πολλούς ασθενείς τη δυνατότητα βέλτιστης φροντίδας. Είναι αναγκαίο να υπάρξει αυξημένη πίεση προς τη φαρμακευτική βιομηχανία ώστε να ενσωματώσει στη στρατηγική διάθεσης και τιμολόγησης των προϊόντων τους την ανάγκη κάλυψης αυτών των ανισοτήτων, αλλά και αποφασιστική στάση της Πολιτείας κατά τη διαπραγμάτευση για την αποζημίωση των νεότερων θεραπειών.

Ερ: Ποια εμπόδια αντιμετωπίζουν οι ασθενείς με διαβήτη στη διαχείριση της νόσου τους; Στην Κλινική του ΑΠΘ στο Ιπποκράτειο υπάρχουν προγράμματα για τη βελτίωση της φροντίδας τους;

Απ: Οι ασθενείς με διαβήτη αντιμετωπίζουν καθημερινά μια σύνθετη και απαιτητική νόσο, που επηρεάζει κάθε πτυχή της ζωής τους. Οι δυσκολίες περιλαμβάνουν τη διαρκή ανάγκη για αυτοπαρακολούθηση, την προσαρμογή του τρόπου ζωής, τις συχνές ιατρικές επισκέψεις και τη διαχείριση πιθανών επιπλοκών. Σημαντικά εμπόδια είναι επίσης η ψυχολογική κόπωση, η περιορισμένη εκπαίδευση και η συχνή ελλιπής επικοινωνία με το σύστημα υγείας.

Στην Β’ Πανεπιστημιακή Παθολογική Κλινική του ΑΠΘ στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο έχουμε αναπτύξει πολυεπίπεδες παρεμβάσεις, με έμφαση στην ενδυνάμωση των ασθενών. Περιλαμβάνουν προγράμματα εκπαίδευσης για την αυτοδιαχείριση, διατροφική υποστήριξη, ψυχοκοινωνική στήριξη και στενή συνεργασία με άλλες ειδικότητες, ενώ παράλληλα συμμετέχουμε σε διεθνείς ερευνητικές προσπάθειες για τη βελτίωση των προτύπων φροντίδας.

Ειδικότερα, για τα άτομα με διαβήτη τύπου 1, το προσωπικό του Διαβητολογικού Κέντρου έχει παρακολουθήσει και χρησιμοποιεί το δομημένο πρόγραμμα DAFNE για την εκπαίδευση των ασθενών στην ινσουλινοθεραπεία που είναι πιστοποιημένο από το Εθνικό Σύστημα Υγείας του Ηνωμένου Βασιλείου (NHS). Παράλληλα έχουμε ενσωματώσει στην καθημερινή κλινική πράξη την χρήση όλων των νέων τεχνολογιών όπως αισθητήρες καταγραφής γλυκόζης και αντλίες ινσουλίνης. Για τα άτομα με διαβήτη τύπου 2 αλλά και για ανθρώπους που ζουν με παχυσαρκία, πέρα από τη φαρμακευτική θεραπεία με νεότερα σκευάσματα λειτουργούμε εξειδικευμένο ιατρείο (Ιατρείο Παχυσαρκίας Β’ Παθολογικής Κλινικής) που παρέχει εξειδικευμένη υποστήριξη από διεπιστημονική ομάδα με διαιτολόγους και ψυχολόγο.

Ερ: Τι σημαίνει για εσάς το Βραβείο Αριστείας του ΑΠΘ;

Απ: Το Βραβείο Αριστείας αποτελεί για μένα μία ηθική επιβράβευση που έχει ιδιαίτερη σημασία καθώς αφενός προέρχεται από την ίδια την κοινότητα που εργάζομαι τα τελευταία εικοσιπέντε έτη, και αφετέρου προέκυψε αντικειμενικά και χωρίς να γνωρίζω ούτε ο ίδιος κάτι, οπότε και θέλω να ευχαριστήσω την επιτροπή αξιολόγησης για τη σοβαρότητα και την αντικειμενικότητα με την οποία χειρίστηκε τη διαδικασία.

Στην πορεία μου όλα αυτά τα χρόνια σίγουρα υπήρξαν και “Λαιστρυγόνες” και “Κύκλωπες” — δυσκολίες, αντιστάσεις, αμφισβητήσεις. Ωστόσο, η συνέπεια, η μεθοδικότητα και η αφοσίωση στην επιστημονική αλήθεια τελικά επιβραβεύονται.

Είμαι ευγνώμων στους εξαιρετικούς και γενναιόδωρους μέντορές μου στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, οι οποίοι με δίδαξαν με το ήθος τους και την επιστημοσύνη τους. Ευχαριστώ την ερευνητική μου ομάδα και τους συνεργάτες μου — δεν είναι απλώς συνοδοιπόροι, αλλά άνθρωποι από τους οποίους μαθαίνω καθημερινά. Και φυσικά την οικογένειά μου, που με στηρίζει αδιάκοπα, νοηματοδοτεί τη δουλειά μου και μου δίνει τη δύναμη να συνεχίζω με επιμονή, εντιμότητα και πίστη στην αξία της επιστήμης. Στην πορεία αυτών των ετών, προσπάθησα να προσφέρω γνώση που να είναι όχι μόνο αυστηρά τεκμηριωμένη, αλλά και χρήσιμη–ιδίως για ασθενείς, γιατρούς και τα συστήματα υγείας. Η έρευνα είναι δημόσιο αγαθό. Το γεγονός ότι η δουλειά μου έχει βρει απήχηση και συνέχιση από τόσους πολλούς συναδέλφους σε όλο τον κόσμο (> 40.000 βιβλιογραφικές ετεροαναφορές), αποτελεί, ίσως, την πιο ουσιαστική ανταμοιβή για έναν ερευνητή, αλλά και μία επιβεβαίωση του ρόλου και της αξίας του Δημόσιου Πανεπιστημίου.