Στο τέλος της αρχαίας οδού Τριπόδων μεταξύ της εμβληματικής συνοικίας των Αναφιώτικων και της Πλάκας, στη σκιά του ιερού βράχου της Ακρόπολης δεσπόζει ένας ιστορικός βυζαντινός ναός.

Ο Άγιος Νικόλαος Ραγκαβά στην περιοχή που άλλοτε ήταν μέρος του Ριζόκαστρου, του τείχους, που είχαν κατασκευάσει για την οχύρωση της Ακρόπολης οι Φράγκοι κατακτητές τον 13ο αιώνα, αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικά τοπόσημα της παλιάς Αθήνας.

Ήρθε στην επικαιρότητα μετά την αναγγελία γάμου του Νικόλαου Ντε Γκρες και της Χρυσής Βαρδινογιάννη ωστόσο η ιστορία του είναι μακρά.

Ο Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου Ραγκαβά, ένα από τα σημαντικότερα βυζαντινά μνημεία της Αθήνας, βρίσκεται στην ιστορική συνοικία της Πλάκας, βορειοανατολικά της Ακρόπολης, στην οδό Πρυτανείου 1. Η ανέγερσή του τοποθετείται στο δεύτερο μισό του 11ου αιώνα μ.Χ., αν και ορισμένες πηγές υποστηρίζουν ότι η αρχική κατασκευή έγινε τον 9ο αιώνα από τον Θεοφύλακτο, γιο του αυτοκράτορα Μιχαήλ Α΄ Ραγκαβά, πάνω σε ερείπια αρχαίου ναού.

Η ονομασία “Ραγκαβάς” συνδέεται με τη βυζαντινή οικογένεια των Ραγκαβάδων, η οποία είχε παρουσία τόσο στην Αθήνα όσο και στην Κωνσταντινούπολη. Μια εγχάρακτη επιγραφή που βρέθηκε σε κιονίσκο του τρούλου αναφέρει το όνομα του Λέοντος Ραγκαβά, επιβεβαιώνοντας τη σύνδεση αυτή.

Η αρχιτεκτονική του ανήκει στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο, με τέσσερις κίονες να υποστηρίζουν τον οκταγωνικό τρούλο, χαρακτηριστικό του αθηναϊκού τύπου. Η τοιχοποιία του ακολουθεί το πλινθοπερίκλειστο σύστημα, όπου οι λίθοι περικλείονται από πλίνθους, προσδίδοντας μια ιδιαίτερη αισθητική στο κτίσμα. Στην κατασκευή του ναού έχουν χρησιμοποιηθεί και αρχαία υλικά, όπως κιονόκρανα, ενσωματώνοντας έτσι στοιχεία από το αρχαίο παρελθόν της πόλης. Στο εσωτερικό, η Αγία Τράπεζα στηρίζεται σε ανεστραμμένο κιονόκρανο κορινθιακού ρυθμού, ενώ οι τοιχογραφίες που διασώζονται σήμερα είναι δυτικής τεχνοτροπίας και χρονολογούνται από την εποχή του Όθωνα.

Κατά τη διάρκεια των αιώνων, ο ναός υπέστη σημαντικές αλλαγές και προσθήκες. Στη νότια πλευρά προστέθηκε το παρεκκλήσιο της Αγίας Παρασκευής, ενώ στη δυτική πλευρά κατασκευάστηκε νάρθηκας με κωδωνοστάσιο. Αυτές οι επεμβάσεις αλλοίωσαν την αρχική του μορφή, με αποτέλεσμα να χαθεί ο βυζαντινός χαρακτήρας του.
Το 1979-1980, η Αρχαιολογική Υπηρεσία ανέλαβε εργασίες αποκατάστασης, επαναφέροντας τον ναό στην αρχική του μορφή και αποκαλύπτοντας τον τρούλο, την οροφή και τη βόρεια πλευρά του.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η καμπάνα του ναού, γνωστή ως “καμπάνα της απελευθέρωσης”. Η καμπάνα του Ιερού Ναού Αγίου Νικολάου Ραγκαβά κατέχει μια ιδιαίτερη θέση στην ιστορία της Αθήνας, συνδεόμενη με σημαντικές στιγμές ελευθερίας και εθνικής ανάτασης.

Κατά την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας, η χρήση καμπανών ήταν απαγορευμένη, και η συγκεκριμένη καμπάνα φυλασσόταν σε ειδική κρύπτη εντός του ναού.

Στις 31 Μαρτίου 1833, μετά την αποχώρηση των οθωμανικών στρατευμάτων και την παράδοση του φρουρίου της Ακρόπολης, η καμπάνα του Αγίου Νικολάου Ραγκαβά ήχησε για πρώτη φορά μετά από αιώνες σιωπής, σηματοδοτώντας την απελευθέρωση της Αθήνας. Το ίδιο συνέβη και στις 12 Οκτωβρίου 1944, όταν η καμπάνα αντήχησε ξανά, αναγγέλλοντας την αποχώρηση των γερμανικών κατοχικών δυνάμεων από την πόλη.

Σήμερα, η καμπάνα βρίσκεται κρεμασμένη εντός του ναού και αποτελεί σύμβολο ελευθερίας και πίστης. Κάθε χρόνο, στις 25 Μαρτίου, τελείται δοξολογία στον ναό, και μετά το πέρας της Θείας Λειτουργίας, οι πιστοί έχουν την ευκαιρία να χτυπήσουν την ιστορική καμπάνα, αναβιώνοντας τη χαρά της απελευθέρωσης του ελληνικού έθνους.