Όλα ξεκίνησαν από την προσάραξη ενός τουρκικού πλοίου στις βραχονησίδες – Η Τουρκία αξιοποίησε την πρόκληση των δημοσιογράφων της Hurriyet για να διεκδικήσει ελληνικό έδαφος – Οι μοιραίες στιγμές πριν σκοτωθούν οι Βλαχάκος, Γιαλοψός, Καραθανάσης – Τι είπαν οι σύζυγοί τους
Σήμερα συμπληρώνονται 29 χρόνια από τα γεγονότα της κρίσης των Ιμίων, τα οποία ξεκίνησαν με αφορμή την προσάραξη τουρκικού πλοίου στις βραχονησίδες της περιοχής, φέρνοντας Ελλάδα και Τουρκία στα πρόθυρα ένοπλης αντιπαράθεσης.
«Η κρίση των Ιμίων» αποτέλεσε την έναρξη, από μέρους του τουρκικού πολιτικοστρατιωτικού κατεστημένου, της λεγόμενης πολιτικής των «γκρίζων ζωνών» στο Αιγαίο, η εξέλιξη της οποίας εκδηλώνεται τα τελευταία χρόνια μέσω της αμφισβήτησης της κυριαρχίας δεκάδων ελληνικών νησιών, νησίδων και βραχονησίδων.
Στην ελληνική αντίδραση στη συγκεκριμένη επεκτατική τουρκική πολιτική, θα πρέπει να αναζητηθούν και οι ρίζες της ενίσχυσης του οπλοστασίου των Ενόπλων Δυνάμεων με τα τεράστια εξοπλιστικά προγράμματα των αρχών της δεκαετίας του 2000 όπως και της πρόσφατης επένδυσης στην Άμυνα – στο πλαίσιο της οποίας ξεχωρίζουν οι προμήθειες των Rafale και των Belharra, εσχάτως των F-35 αλλά και της αναδιοργάνωσης των Ενόπλων Δυνάμεων υπό την σκιά της εξ ανατολάς απειλής.
Πώς ξεκίνησαν όλα
Ήταν στις 25 Δεκεμβρίου του 1995 όταν το τουρκικό φορτηγό πλοίο «Φιγκέν Ακάτ» προσαράζει σε αβαθή ύδατα κοντά στην Ανατολική Ίμια, εκπέμποντας σήμα κινδύνου, ωστόσο ο πλοίαρχος δεν δέχεται βοήθεια από το Λιμενικό, υποστηρίζοντας ότι βρισκόταν σε τουρκική περιοχή. Μία ημέρα μετά το Λιμεναρχείο Καλύμνου ενημερώνει το ελληνικό ΥΠΕΞ και εκείνο γνωστοποιεί στο τουρκικό ότι εάν δεν υπάρξει παρέμβαση ρυμουλκού, το πλοίο κινδυνεύει.
Το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών, στις 27 Δεκεμβρίου, αναφέρει ότι η διάσωση του πλοίου δεν σχετίζεται με τις βραχονησίδες στο Αιγαίο, για τις οποίες, όπως τονίζεται, η Άγκυρα έχει μεγάλο θέμα. Τελικά, στις 28 Δεκεμβρίου, δύο ελληνικά ρυμουλκά προχωρούν στην αποκόλληση του τουρκικού φορτηγού και το οδηγούν στο Κιουλούκ.
Εκείνη, την ημέρα, τουρκικό μαχητικό αεροσκάφος συντρίβεται στα ελληνικά χωρικά ύδατα, στην Λέσβο, ύστερα από εμπλοκή με ελληνικά μαχητικά. Ο πιλότος του διασώζεται.
Στις 29 Δεκεμβρίου, το τουρκικό ΥΠΕΞ, υποστηρίζει επισήμως ότι τα Ίμια είναι καταχωρημένα στο κτηματολόγιο Μουγκλά του νομού Μπουντρούμ και ανήκουν στην Τουρκία. Η απάντηση από το ελληνικό ΥΠΕΞ έρχεται με καθυστέρηση, 11 ημέρες μετά, απορρίπτοντας τις τουρκικές αξιώσεις.
Η Αθήνα αντιδρά με ρηματική διακοίνωση στην οποία γίνεται επίκληση των ιταλοτουρκικών συμφωνιών, του 1932 και της συνθήκης ειρήνης των Παρισίων του 1947, βάσει των οποίων η Ίμια είναι ελληνική. Παράλληλα ο Έλληνας πρεσβευτής στην Άγκυρα προβαίνει σε διάβημα στο τουρκικό υπουργείο εξωτερικών. Από την πλευρά τους οι Τούρκοι του επιδίδουν ρηματική διακοίνωση στην οποία αναφέρεται ότι οι βραχονησίδες Ίμια είναι τουρκικές.
Ο τότε Δήμαρχος Καλύμνου, Δημήτρης Διακομιχάλης συνοδευόμενος από τον αστυνομικό διευθυντή Καλύμνου Γ. Ριόλα και δύο κατοίκους του νησιού, αποβιβάζονται στις 25 Ιανουαρίου 1996 στη Μικρή Ίμια, υψώνοντας την ελληνική σημαία.
Η έπαρση της ελληνικής σημαίας γίνεται το κατεξοχήν θέμα στον τουρκικό Τύπο και δυο μέρες μετά Τούρκοι δημοσιογράφοι της Hurriyet αγνοώντας την κλιμάκωση των ημερών καταφθάνουν με ελικόπτερο στα Ίμια, υψώνοντας την τουρκική σημαία σε ελληνικό έδαφος. Την επιχείρηση καταγράφουν σε κάμερα και την προβάλουν σε δίκτυο.
Την επομένη, στις 28 του μήνα περιπολικό του ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού υποστέλλει την τουρκική σημαία και το ίδιο βράδυ βατραχάνθρωποι των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων αποβιβάζονται στη βραχονησίδα, προς φύλαξη της ελληνικής σημαίας.
Η Τανσού Τσιλέρ δηλώνει ότι η Ίμια είναι τουρκική και καλεί την Ελλάδα σε διάλογο.
Δύο Τουρκικές φρεγάτες και άλλα πολεμικά πλοία καταφθάνουν κοντά στην Ίμια. Μονάδες του ελληνικού στόλου αποπλέουν για το Αιγαίο. Φθάνουν πληροφορίες στο ΚΥΣΕΑ ότι δύο τουρκικά ελικόπτερα προσεγγίζουν τις βραχονησίδες της Ίμιας και ίσως επιχειρήσουν να αποβιβάσουν κομάντος.
Το απόγευμα της επόμενης ημέρας, ο νέος πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης στέλνει σαφές μήνυμα στην Τουρκία ότι η Ελλάδα θα απαντήσει δυναμικά σε μια πρόκληση. Σε δηλώσεις προέβη και η Τουρκάλα πρωθυπουργός Τανσού Τσιλέρ, στις 30 Ιανουαρίου, δηλώνοντας στην τουρκική βουλή ότι την επόμενη μέρα η ελληνική σημαία και ο ελληνικός στρατός θα απομακρυνθούν από τα Ίμια.
Σημαντικό στοιχείο είναι πως καθ’ όλη τη διάρκεια της κρίσης φάνηκε η μεγάλη δυσπιστία του κ. Σημίτη προς την ηγεσία της ΕΥΠ και των Ενόπλων Δυνάμεων. Όπως έγραφε χαρακτηριστικά «Το Βήμα» της εποχής: «Οι αξιωματικοί είχαν μάθει να λειτουργούν με τον Ανδρέα Παπανδρέου, ο οποίος λάτρευε τις συσκέψεις με στρατιωτικούς, τις υπηρεσίες από κλειστές πηγές και τη διαχείριση κρίσεων όπως εκείνη του Μαρτίου του 1987. Ο κ. Σημίτης τους θεωρούσε «ανδρεϊκούς», ξένους στη δική του κουλτούρα και ύποπτους για το στήσιμο παγίδων τις κρίσιμες εκείνες ώρες».
Στις 31 Ιανουαρίου 1996 και ώρα 04:30 ελικόπτερο του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού απογειώνεται από τη φρεγάτα «Ναυαρίνο» για να επιβεβαιώσει την πληροφορία της παρουσίας Τούρκων κομάντος.
Επικρατούν άσχημες καιρικές συνθήκες. 20 λεπτά μετά στις 04:50, το πλήρωμα του ελικοπτέρου αναφέρει ότι εντόπισε περί τους 10 Τούρκους κομάντος με τη σημαία τους. Δίνεται εντολή να επιστρέψει στη βάση του κι ενώ πετά μεταξύ των βραχονησίδων Πίτα και Καλόλιμνος αναφέρει βλάβη και χάνεται από τα ραντάρ.
Aπό τα Ίμια ανασύρθηκαν νεκρά και τα τρία μέλη του πληρώματος, ο υποπλοίαρχος Χριστόδουλος Καραθανάσης, ο υποπλοίαρχος Παναγιώτης Βλαχάκος και ο αρχικελευστής Έκτορας Γιαλοψός, σκοτώθηκαν. Η επίσημη άποψη του ελληνικού κράτους ήταν ότι το σκάφος κατέπεσε λόγω κακοκαιρίας και απώλειας προσανατολισμού του πιλότου.
Οι Αμερικανοί διά του Υφυπουργού Εξωτερικών Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ επιβάλλουν και στις δύο πλευρές τη θέληση τους. «No ships, no troops, no flags» διαμηνύουν ή σε πιο κομψή διπλωματική γλώσσα να ισχύσει το status quo ante. Μέχρι το μεσημέρι της 31ης Ιανουαρίου 1996 τα πλοία, οι στρατιώτες και οι σημαίες είχαν αποσυρθεί από τα Ίμια.
Αρκετές ώρες μετά οι υπουργοί Άμυνας και Εξωτερικών Γ. Αρσένης και Θ. Πάγκαλος ανακοινώνουν αποκλιμάκωση της κρίσης με τη μεσολάβηση των ΗΠΑ και αποχώρηση των ναυτικών δυνάμεων. Οι τουρκική πλευρά, μέσω της πρωθυπουργού Τανσού Τσιλέρ θριαμβολογεί θεωρώντας ότι η κρίση των Ιμίων ωφέλησε τα συμφέροντα της Άγκυρας. Αντίθετα το κλίμα στην Αθήνα είναι εξαιρετικά βαρύ.
Την επόμενη μέρα της κρίσης, ο Κώστας Σημίτης έκανε μια δήλωση στη Βουλή που έμεινε στην ιστορία: «Θέλω να ευχαριστήσω την κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών». Η δήλωση αυτή προκάλεσε έντονες αντιδράσεις, με πολλούς να την θεωρούν ένδειξη υποτέλειας.
Οι αφηγήσεις των συζύγων των Ελλήνων ηρώων
Το 2023, στην συμπλήρωση 27 ετών από τα τραγικά γεγονότα των Ιμίων οι σύζυγοι των ηρώων μίλησαν στην μικρή οθόνη για τις στιγμές που έμελλαν να αλλάξουν την ζωή τους στην εκπομπή «365στιγμές», στο ΕΡΤNews.
Ειρήνη Ζωγραφάκη, σύζυγος του Χριστόδουλου Καραθανάση
Η κυρία Ζωγραφάκη τοιμαζόταν για δουλειά, όταν χτύπησε το τηλέφωνο από τον πατέρα της, ρωτώντας την σε ποιο πλοίο ήταν ο άνδρας της εκείνη την νύχτα. «Δεν μας πήρε κανένας τηλέφωνο να μας το πει» όπως θυμάται, για να μάθει τα νέα αργότερα στη δουλειά της, όταν την επισκέφθηκε μόνος ο πατέρας της, για να την ενημερώσει για το μοιραίο.
Λεμονιά Κότογλου, σύζυγος του Έκτορα Γιαλοψού
«Μέσα του γνώριζε ότι αυτό θα ήταν το τελευταίο του ταξίδι» σημείωνε η Λεμονιά Κότογλου, τότε σύζυγος του Έκτορα Γιαλοψού, καθώς τα τελευταία του λόγια ήταν «να προσέχεις από εδώ και πέρα». «Γνώριζε που πήγαινε. Γνώριζε ότι ήταν πολύ κρίσιμη η κατάσταση», είχε πει. «Από την τηλεόραση έμαθα το συμβάν» θυμάται και η Λεμονιά Κότογλου, συμπληρώνοντας πως «δεν χρειαζόταν καν να ακούσω το όνομά του», σχεδόν βέβαιη για το χαμό του Έκτορα Γιαλοψού.
Ματίνα Αναγνωστοπούλου, σύζυγος του Παναγιώτη Βλαχάκου
Το «μην πας, δεν του το ‘πα» σημείωνε για την μοιραία νύχτα η Ματίνα Αναγνωστοπούλου, τότε σύζυγος του υποπλοίαρχου, Παναγιώτη Βλαχάκου, η οποία ανακάλεσε τα πάντα στην μνήμη της τη φράση του τότε πεθερού της: «ήταν ανάγκη να σκοτωθεί το παιδί το δικό μου για να γκριζαριστεί το Αιγαίο;».
Για την Ματίνα Αναγνωστοπούλου, ωστόσο, «το ελικόπτερο δεν έπεσε ούτε με λάθος, ούτε με τον καιρό» όπως εκτιμά η ίδια. Στον αντίποδα, «θεωρώ ότι οι κομάντος φοβηθήκανε και το πυροβόλησαν» με δική τους πρωτοβουλία και χωρίς να έχουν λάβει σχετική εντολή από την Τουρκία, σημείωνε.
Τα Ίμια και το καθεστώς κυριαρχίας τους
Τα Ίμια αποτελούν μια συστάδα νησίδων του νησιωτικού συμπλέγματος της Δωδεκανήσου. Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, εκχωρήθηκαν στην Ελλάδα βάσει του άρθρου 14 της Συνθήκης Ειρήνης των Παρισίων (10 Δεκεμβρίου 1947). Σύμφωνα με τη συνθήκη αυτή, η Ιταλία παραχώρησε στην Ελλάδα πλήρη κυριαρχία επί των νήσων της Δωδεκανήσου, οι οποίες απαριθμούνται ρητά: Αστυπάλαια, Ρόδος, Χάλκη, Κάρπαθος, Κάσος, Τήλος, Νίσυρος, Κάλυμνος, Λέρος, Πάτμος, Λειψοί, Σύμη, Κως και Καστελλόριζο, καθώς και τις παρακείμενες νησίδες.
Πριν από αυτή τη συμφωνία, η κυριαρχία των Ιμίων είχε ήδη καθοριστεί με τη διμερή Ιταλοτουρκική Σύμβαση του 1932, η οποία όριζε τα θαλάσσια σύνορα μεταξύ των Δωδεκανήσων και των τουρκικών ακτών. Σε σχετικό χάρτη, τα Ίμια εμφανίζονταν ως μέρος των ιταλικών εδαφών, γεγονός που επιβεβαίωνε την κυριαρχία της Ιταλίας εκείνη την περίοδο.
Καθώς, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όλες οι ιταλικές κτήσεις στη Δωδεκάνησο πέρασαν υπό ελληνική κυριαρχία, τα Ίμια ενσωματώθηκαν οριστικά στο ελληνικό κράτος. Η Τουρκία είχε αποδεχθεί το καθεστώς αυτό, αναγνωρίζοντας την ελληνική επικυριαρχία στις εν λόγω νησίδες, στο πλαίσιο του μεταπολεμικού διεθνούς δικαίου.
