Η ανεργία, που δεν θεωρείται πια βασικό πρόβλημα της χώρας, και η γοητεία του τουρισμού, που υποχωρεί, ανάμεσα στα ευρήματα της Kapa Research στην ανασκόπηση 2024.

Αλλαγές που ίσως υποψιαζόμαστε, ίσως όχι, όμως συντελέστηκαν στην ελληνική κοινωνία κατά τη διάρκεια του 2024, κατέγραψε μέσα από τις έρευνές της η Kapa Research. Καθώς η χρονιά φεύγει σε λίγες ώρες, η εταιρεία επέλεξε τα δέκα ευρήματα που θεωρεί τα πιο χαρακτηριστικά.

Η ανεργία δεν θεωρείται πια βασικό πρόβλημα της χώρας

Δεν είναι και τόσο πίσω εκείνα τα χρόνια που η δυσκολία πρόσβασης σε δουλειές αποτελούσε τον μεγαλύτερο πονοκέφαλο για τους Έλληνες, όπως δείχνει και το παραπάνω γράφημα. Με τη χώρα στη δίνη των μνημονίων, τον Μάρτιο του 2015 το συντριπτικό 83% των Ελλήνων απαντούσαν πως η ανεργία ήταν το σημαντικότερο πρόβλημα της χώρας.

Το ποσοστό αυτό άρχισε σταδιακά να μειώνεται, πέφτοντας κάτω από το 50% τον Οκτώβριο του 2019. Η τάση αυτή δεν άλλαξε ούτε με τη μεγάλη ύφεση στην οικονομία που έφερε η επιβολή των περιοριστικών μέτρων για την πανδημία του κορωνοϊού, πόσω μάλλον με τον σημαντικό ρυθμό ανάπτυξης που σημειώνεται τα τελευταία χρόνια, ανάπτυξη που συνεπάγεται νέες θέσεις εργασίας. Το 2024 αποτελεί χρονιά-σταθμό για την αντίληψη που έχουν οι Έλληνες σχετικά με την ανεργία, καθώς το ποσοστό που τη θεωρούν πλέον ως το σημαντικότερο πρόβλημα στη χώρα είναι πλέον μονοψήφιο, και συγκεκριμένα μετρήθηκε στο 5% τον περασμένο Οκτώβριο.

Brain gain: Εργατικό δυναμικό υψηλής μόρφωσης επιστρέφει

Άλλη μια συνέπεια της μεγάλης οικονομικής κρίσης φαίνεται ότι σταδιακά θεραπεύεται, καθώς τα τελευταία χρόνια σημαντικό ποσοστό των Ελλήνων πτυχιούχων που είχαν φύγει στο εξωτερικό, επιστρέφει και εργάζεται πλέον στην πατρίδα.

Από τη σχετική έρευνα που είχε κάνει η Kapa Research σε συνεργασία με το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης & Ηλεκτρονικού Περιεχομένου, προκύπτει ότι η τάση επιστροφής «έπιασε» διψήφιο ποσοστό το 2018 και έφτασε στο 13% το 2020. Η επιστροφή Ελλήνων πτυχιούχων συνεχίστηκε με σταθερό ρυθμό τα έτη 2021-2023. Μετά από έξι έτη μεγάλων «επιστροφών», το 2024 εμφανίζει τάση σταθεροποίησης (6%), λειτουργώντας ως επιστέγασμα της εν λόγω τάσης. Μάλιστα, το 77% των επαναπατρισθέντων απάντησε πως έχουν γυρίσει πιο «γεμάτοι», με προσόντα και δεξιότητες.

Υποχωρεί ο σκληρός αντι-γερμανισμός της κρίσης

Καθώς η Γερμανία έχει υπάρξει για δεκαετίες η ισχυρότερη οικονομία και χώρα εντός της ΕΕ, στα χρόνια των μνημονίων θεωρήθηκε από πολλούς Έλληνες υπεύθυνη για πολλές από τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε η χώρα μας. Αν και η αρνητική δημοτικότητα της Γερμανίας στην Ελλάδα «έπιασε ταβάνι» (60%) το 2014, το ποσοστό αυτό παρέμεινε υψηλό και τα πρώτα μεταμνημονιακά χρόνια, σημειώνοντας μάλιστα νέα κορυφή (57%) τον Οκτώβριο του 2022.

Όμως, η συνέχεια ήταν διαφορετική. «Η χρονική απόσταση από την κρίση και η αποχώρηση των πρωταγωνιστών της από το προσκήνιο (βλέπε Σόιμπλε, Μέρκελ) αμβλύνουν τις διαφορές», σημειώνουν οι αναλυτές της Kapa Research και του Ιδρύματος Friedrich Ebert, προσθέτοντας ότι «οι οικονομικές δυσκολίες που αντιμετωπίζει εσχάτως η Γερμανία δημιουργούν κατανόηση». Έτσι, οι αρνητικές γνώμες για τη Γερμανία υποχώρησαν το 2023, και το 2024 έπεσαν στο 40%, ποσοστό δηλαδή που υπήρχε στην ελληνική κοινωνία πριν τη μεγάλη κρίση. Αντίθετα, οι θετικές γνώμες ανέβηκαν πάνω από το 30%.

Υποχωρεί η γοητεία του τουρισμού, στροφή στην παραγωγή

Το 2024 μπορεί να ιδωθεί ως έτος-σταθμός στην αντίληψη των Ελλήνων για τη συνεισφορά που έχουν οι διάφοροι κλάδοι στην ελληνική οικονομία. Μετά από πολλά χρόνια κατά τα οποία ο τουρισμός θεωρούνταν ο κλάδος με τη μεγαλύτερη δυνητική συνεισφορά στην ανάπτυξη της χώρας, η αγροτική παραγωγή τον προσπέρασε, μαρτυρώντας «τα πρώτα σημάδια κορεσμού στην αντίληψη της συνεισφοράς του τουρισμού», σημειώνουν οι αναλυτές της Kapa Research.

Στο διάγραμμα φαίνεται καθαρά πως το 2019 ήταν έτος αντιστροφής της τάσης, με τον τουρισμό και την εστίαση να αποδεικνύονται κλάδοι ευάλωτοι στις συνέπειες της πανδημίας. Αντίθετα, εν μέσω ακρίβειας και γεωπολιτικής αστάθειας, η ανάγκη για ποιοτικά και προσιτά προϊόντα στα ελληνικά νοικοκυριά φαίνεται να ωθεί τους Έλληνες να εκτιμήσουν περισσότερο τις δυνατότητες της αγροτικής παραγωγής, αλλά και της βιομηχανίας.

Η εικόνα της οικονομίας περνά μέσα από κομματικά φίλτρα

«Πες μου τι κόμμα είσαι, να σου πω τι πιστεύεις για την οικονομία». Η φράση αυτή υποδηλώνει, αν μη τι άλλο, τη σημαντική επιρροή που έχει η κομματική προτίμηση κάθε πολίτη στην αντίληψή του για την πορεία της οικονομίας. Η Kapa Research διεξάγει τα τελευταία τέσσερα χρόνια στην Ελλάδα τη σχετική έρευνα, που εντάσσεται στη διεθνή «Global Attitudes Survey» του Pew Research Center, και το εύρημα είναι ενδεικτικό της πόλωσης που επικρατεί στην ελληνική κοινωνία.

Ενώ θεωρητικά η οικονομία προχωράει με τον ίδιο τρόπο για όλους τους πολίτες, κι άρα οι απαντήσεις θα έπρεπε να είναι πιο ομοιογενείς σχετικά με την αντίληψη των ανθρώπων για αυτήν, αυτό δεν συμβαίνει. Στην Ελλάδα, θετικά αξιολόγησε την οικονομική κατάσταση της χώρας το 51% όσων στηρίζουν το κυβερνών κόμμα, δηλαδή τη Νέα Δημοκρατία, ενώ μόνο 14% όσων δεν τη στηρίζουν. Αυτή η διαφορά των 37 ποσοστιαίων μονάδων, που ουσιαστικά μετρά τον βαθμό της κομματικής πόλωσης, φέρνει την Ελλάδα στη δεύτερη θέση της σχετικής κατάταξης, αν και τα ποσοστά σε Γαλλία, Ισπανία και Γερμανία δεν είναι κατά πολύ χαμηλότερα.

Επιχειρήσεις: Εύκολα ιδρύονται, δύσκολα «βγαίνουν»

Η πρόοδος που έχει συντελεστεί ως προς το επιχειρείν στην Ελλάδα είναι αντικειμενική, ωστόσο το 2024 έχει αποδειχθεί χρονιά δυσκολιών για πολλές επιχειρήσεις. Η αντίφαση αυτή αποτυπώθηκε στα ευρήματα της Kapa Research για λογαριασμό της Παγκόσμιας Τράπεζας. Η Ελλάδα καταγράφηκε πρώτη στην ευκολία ίδρυσης νέων επιχειρήσεων, δεύτερη στην αποτελεσματικότητα διαδικασιών εισαγωγών-εξαγωγών και πάνω από τον διάμεσο 50 χωρών ως προς τη σχέση χρόνου – κόστους υποβολής φορολογικής δήλωσης και καταβολής φόρων.

Την ίδια ώρα, όμως, η χώρα μας εμφανίζει επίδοση χαμηλότερη του διάμεσου 50 χωρών στον συνολικό δείκτη λειτουργικής αποδοτικότητας των επιχειρήσεων, δηλαδή στη σχέση κέρδους και λειτουργικού κόστους. Με απλά λόγια, όπως σημειώνουν οι αναλυτές της Kapa Research, οι επιχειρήσεις στην Ελλάδα εύκολα ιδρύονται αλλά δύσκολα αποδεικνύονται βιώσιμες, ώστε να διατηρηθούν και να αναπτυχθούν μέσα στο πέρασμα των χρόνων.

Ανθηρός παραμένει ο παράνομος τζόγος στην Ελλάδα

Παρά την ύπαρξη μεγάλου αριθμού από πλατφόρμες τυχερών παιχνιδιών στην Ελλάδα, η Kapa Research, για λογαριασμό της Επιτροπής Εποπτείας και Ελέγχου Παιγνίων, βρήκε ότι το 10% των Ελλήνων συμμετείχε σε παράνομα τυχερά παιχνίδια έστω και μία φορά σε διάστημα 12 μηνών, προσεγγίζοντας τον απόλυτο αριθμό των ατόμων αυτών σε 900.000.

Μάλιστα, με μέση ετήσια δαπάνη ανά παίκτη στα 1.935 ευρώ, ο συνολικός τζίρος του παράνομου τζόγου στην Ελλάδα φτάνει το 1,7 δισ. ευρώ, με τη μερίδα του λέοντος να πηγαίνει σε online πλατφόρμες παράνομων παιχνιδιών. Οι αναλυτές της Kapa Research παρατηρούν πως «παρ’ όλο που τα κέρδη δεν είναι εγγυημένα, ελκύονται από το καθεστώς ανωνυμίας και τις υψηλότερες αποδόσεις».

Κόστος ζωής και μεταναστευτικό καθόρισαν τις ευρωεκλογές

Η ανεργία δεν θεωρείται πια βασικό πρόβλημα της χώρας, όμως ποια είναι τώρα τα βασικά προβλήματα; Σε αυτή την ερώτηση απάντησαν Έλληνες στην Kapa Research, για λογαριασμό του Politico, το 2024, που ήταν χρονιά ευρωεκλογών. Κόστος ζωής και μεταναστευτικό φαίνεται πως καθόρισαν το εκλογικό αποτέλεσμα, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά τουλάχιστον σε 9 ακόμα χώρες.

Ειδικά για την Ελλάδα, 55% των ερωτηθέντων απάντησε πως ανησυχεί πολύ για την αύξηση του κόστους ζωής και ένα 32% για τις οικονομικές ανισότητες. Το 34% απάντησε πως ανησυχεί ιδιαίτερα για το μεταναστευτικό-προσφυγικό ζήτημα, ποσοστό υψηλό αλλά κατά τρεις μονάδες χαμηλότερο από τον μέσο όρο των 10 χωρών στις οποίες διεξήχθη η έρευνα. Οι Έλληνες ανησυχούν περισσότερο από τους υπόλοιπους Ευρωπαίους για την άνοδο των εθνικιστικών τάσεων, την κλιματική κρίση, τη γήρανση του πληθυσμού και τον πόλεμο Ισραήλ – Παλαιστίνης, ενώ κάτω από τον μέσο όρο ανησυχίας ήταν οι απαντήσεις των Ελλήνων θέματα όπως ο πόλεμος Ρωσίας – Ουκρανίας και η τρομοκρατία.

Η απαξίωση του πολιτικού συστήματος εξηγεί την αποχή

Το 2024 έκλεισε ένας κύκλος εκλογικών αναμετρήσεων (περιφερειακές εκλογές, διπλές εθνικές εκλογές, ευρωεκλογές) στον οποίο καταγράφηκε εξαιρετικά υψηλό ποσοστό αποχής. Προσπαθώντας να ερμηνεύσει την υψηλή αποχή, η Kapa Research, για λογαριασμό του Ιδρύματος Heinrich Böll, ζήτησε από τους πολίτες να ονομάσουν τις βασικές αιτίες και μέτρησε τον βαθμό μη εμπιστοσύνης στους θεσμούς.

Το 58% όσων δήλωσαν ότι απείχαν συνειδητά από τις εκλογές δικαιολόγησε αυτή του την επιλογή με την απάντηση «για να εκφράσω την αποδοκιμασία μου για το πολιτικό προσωπικό της χώρας», ενώ ένα διόλου ευκαταφρόνητο 32% θεωρεί πως «οι εκλογές δεν αλλάζουν κάτι στην κατάσταση της χώρας». Ως προς την εμπιστοσύνη στους θεσμούς, το 69% όσων απείχαν δήλωσαν ότι δεν εμπιστεύονται τα κόμματα, το 56% δεν εμπιστεύονται το Κοινοβούλιο και το 58% τη Δικαιοσύνη. Αυτοί είναι οι τρεις θεσμοί όπου η Kapa Research εντοπίζει το μεγαλύτερο χάσμα εμπιστοσύνης σε σχέση με όσους πήγαν στις κάλπες, και εκεί εντοπίζονται τα αίτια της αποχής.

Κι όμως, οι δημοκρατικές αξίες στην Ευρώπη αντέχουν

Το αφιέρωμα της Kapa Research στα δέκα ευρήματα που ξεχώρισαν το 2024 κλείνει με ένα, αν μη τι άλλο, αισιόδοξο εύρημα για τη Δημοκρατία στην Ευρώπη. Στο δίλημμα «δημοκρατία, δικαιώματα, κράτος δικαίου» ή «τάξη, ασφάλεια, ισχυρή ηγεσία», οι πολίτες σε δέκα χώρες απάντησαν κατά πλειοψηφία 2/3 υπέρ του πρώτου αξιακού συστήματος, και άρα μάλλον ασπάζονται τα δημοκρατικά ιδεώδη, ενώ στην Ελλάδα η σχέση αυτή καταγράφηκε στο 70-30.