Με αφορμή την επικαιρότητα και τις τελευταίες εξελίξεις σχετικά με τη πρόθεση της κυβέρνησης να απαγορεύσει τη χρήση των social media σε παιδιά δημοτικού και γυμνασίου, η Τόνια Νικολαΐδη (Θετικός Ψυχολόγος BSc., MSc. & Mindfulness Instructor) αναφέρει:
Τα δεδομένα που έχουμε στα χέρια μας είναι εξαιρετικά ανησυχητικά, τόσο παγκοσμίως, όσο και στη χώρα μας. Στην Ελλάδα, πάνω από 90% των παιδιών της Α’ Γυμνασίου διαθέτουν ήδη λογαριασμούς στο TikTok, το Instagram ή το Snapchat, με την αρχή, για αρκετούς να ξεκινά πολύ νωρίτερα, ακόμα κι από τα 8 έτη.
Οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν είναι πολύ περισσότεροι από την πιθανότητα έκθεσης σε ακατάλληλο περιεχόμενο. Τα δεδομένα των τελευταίων ετών συσχετίζουν (με σχέση αιτιότητας) τη χρήση των social media με σοβαρά προβλήματα και επιδείνωση τόσο της σωματικής όσο και της ψυχικής υγείας. Μερικά από αυτά αφορούν αύξηση του άγχους και της κατάθλιψης, διατροφικές διαταραχές, αυτοτραυματισμούς, χαμηλή αυτοεκτίμηση κ.α.
Γενικότερα, η χρήση των ηλεκτρονικών συσκευών και του διαδικτύου οδηγεί σε ένα ατελείωτο, κυριολεκτικά, σερφάρισμα. Ο εγκέφαλος εκπαιδεύεται στο να «πηδάει από κύμα σε κύμα» επιπλέοντας πάνω σε έναν τεράστιο όγκο πληροφοριών, χωρίς στην πραγματικότητα να εμβαθύνει και να συγκεντρώνεται πουθενά. Αυτό ίσως εκ πρώτης να φαίνεται ακίνδυνο. Στην πραγματικότητα όμως, η συγκέντρωση της προσοχής είναι μια ικανότητα, μια ικανότητα που σε άλλους είναι πιο έμφυτη, ενώ σε άλλους λιγότερο, φτάνοντας μέχρι και την παθολογικής μορφή που γνωρίζουμε ως ΔΕΠΥ (διάσπαση προσοχής με ή χωρίς υπερκινητικότητα). Όπως και κάθε άλλη ικανότητα έτσι και η συγκέντρωση της προσοχής μπορεί τόσο να καλλιεργηθεί όσο και να αποδυναμωθεί.
Το ατελείωτο scrolling αποδυναμώνει την ικανότητα συγκέντρωσης της προσοχής με αποτέλεσμα το άτομο (πόσο μάλλον ένα παιδί του οποίου ο εγκέφαλος βρίσκεται στην ανάπτυξη) να χάνει σταδιακά την ικανότητά του να κατανοεί εις βάθος, να μαθαίνει, να ολοκληρώνει γρήγορα και χωρίς λάθη οτιδήποτε αναλαμβάνει, να απολαμβάνει (γιατί μεταπηδώντας γρήγορα από το ένα θέμα στο άλλο) προσπερνάει και τις όμορφες στιγμές της ημέρας που μπορούν εν δυνάμει να ξεκουράσουν και να δώσουν ενέργεια) και φυσικά χάνει την ικανότητα να κατανοεί τόσο τους άλλους (επιφανειακή αντιμετώπιση και διεξαγωγή γρήγορων και αυθαίρετων συμπερασμάτων), όσο και τον ίδιο του τον εαυτό.
Δεν είναι τυχαίο που η λέξη “brain rot” ¹ (εγκεφαλική σήψη) ανακηρύχθηκε ως η λέξη της Οξφόρδης για το 2024, περιγράφοντας επακριβώς την επιδείνωση της ψυχικής ή πνευματικής κατάστασης ενός ατόμου, η οποία οφείλεται στην υπερκατανάλωση υλικού (κυρίως διαδικτυακού) που θεωρείται ασήμαντο και αποτρέπει τη διανοητική ενεργοποίηση.
Αντιθέτως, και όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω, η συγκέντρωση της προσοχής είναι μια ικανότητα και ως ικανότητα μπορεί να καλλιεργηθεί. Το πρόβλημα είναι το πως;…
Σε όλη μας τη ζωή, από όταν ήμασταν μικροί και πηγαίναμε σχολείο, ακούγαμε διαρκώς από τους γονείς και τους δασκάλους μας φράσεις όπως «Πρόσεχε!» και «Συγκεντρώσου!» ή «θα μπορούσε να είναι πολύ καλύτερος αλλά δεν προσέχει!», χωρίς όμως ποτέ κανείς να μας εξηγήσει πως γίνεται αυτό;;;!!! Πως μπορώ να καταφέρνω να παραμένω συγκεντρωμένος όταν διαρκώς εμφανίζονται σκέψεις, εικόνες , ήχοι και τότε αυτόματα η προσοχή μου αποσπάται και ο νους μου αρχίζει να ταξιδεύει; Κι ενώ ήταν κάτι που διακαώς μας ζητούνταν, κανένας, ποτέ δε μας δίδαξε τον τρόπο να πετύχουμε αυτή την πολυπόθητη Προσοχή…
Ο διάσημος, πρωτοπόρος, Αμερικανός ψυχολόγος William James ανέφερε το 1890: «Η ικανότητα να επαναφέρεις εκούσια την περιπλανώμενη προσοχή ξανά και ξανά, είναι η ίδια η πηγή της κριτικής σκέψης, του χαρακτήρα και της θέλησης. Κανείς δε δύναται να θεωρείται “compos sui” (Δάσκαλος του εαυτού του) αν δεν το έχει. Μια εκπαίδευση που θα μπορούσε να βελτιώσει αυτή την ικανότητα, θα ήταν η πεμπτουσία της εκπαίδευσης, αλλά είναι ευκολότερο να ορίσουμε αυτό το ιδανικό παρά να δώσουμε πρακτικές οδηγίες για την πραγματοποίησή του». ²
Στις μέρες μας, βρισκόμαστε στην ευχάριστη θέση να μπορούμε πλέον να ισχυριστούμε πως υπάρχει η γνώση, καθώς και εξιδεικευμένοι επαγγελματίες ψυχικής υγείας οι οποίοι μπορούν να βοηθήσουν τόσο ένα παιδί όσο και έναν ενήλικα στην καλλιέργεια αυτής της τόσο σημαντικής ικανότητας, κυρίως μέσω πρακτικών και τεχνικών Mindfulness (Ενσυνειδητότητας). Εξειδικευμένα, εκπαιδευτικά προγράμματα έχουν ενταχθεί ήδη σε πολλά σχολεία του εξωτερικού (Σουηδία, Μεγάλη Βρετανία, Αμερική κ.α. προσφέροντας πολύ ενθαρρυντικά αποτελέσματα.
Όπως συμβαίνει και με κάθε εργαλείο, έτσι και οι ηλεκτρονικές συσκευές και το διαδίκτυο μπορούν, ανάλογα με τη χρήση που τους κάνουμε, να αποφέρουν από εξαιρετικά θετικά μέχρι και ολέθρια αποτελέσματα…
Η αποφυγή των social media σε ηλικίες μικρότερες του λυκείου, η επιλογή κατάλληλου, επιμορφωτικού και διαδραστικού περιεχομένου, ο περιορισμός του χρόνου έκθεσης των παιδιών στις οθόνες και η εισαγωγή της σχετικής εκπαίδευσης στα σχολεία, είναι σημαντικά μέτρα, τα οποία οφείλουν να παρθούν για την αντιμετώπιση μιας πραγματικής πανδημίας την οποία οι περισσότεροι δεν έχουν ακόμα συνειδητοποιήσει και της οποίας οι τραγικές προεκτάσεις και επιπτώσεις δεν έχουν ακόμα αποκαλυφθεί…
