Αποτελεσματικές και οικονομικά εφικτές Λύσεις Βασισμένες στη Φύση οι οποίες μπορούν να λειτουργήσουν ως ασπίδα προστασίας απέναντι στις πλημμύρες και την ξηρασία για τη Λεκάνη του Πηνειού παρουσιάστηκαν στην Εναρκτήρια Συνάντηση του ευρωπαϊκού προγράμματος «ΗorizonSpongeWorks: Συνδημιουργία και Ανάπτυξη Τοπίων Σπόγγου Με Τη Χρήση Μέτρων Φυσικής Συγκράτησης Νερού και Βιώσιμης Διαχείρισης» που πραγματοποιήθηκε στο ξενοδοχείο Grecotel Larissa Imperial την Τετάρτη 27 Νοεμβρίου 2024.

Στη συνάντηση συμμετείχαν πάνω από 50 εκπρόσωποι όλων των τοπικών φορέων υλοποίησης, εταίροι του προγράμματος καθώς και εκπρόσωποι όλων των διοικητικών επιπέδων (ΤΟΕΒ, ΓΟΕΒ, στελέχη ΥΠΕΝ, στελέχη ΥΠΑΑΤ, ακαδημαϊκοί φορείς, επιχειρήσεις, συνεταιρισμοί).

Στη σύντομη παρουσίαση του έργου, ο Δρ. ΑνδρέαςΠαναγόπουλος, Διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Εδαφοϋδατικών Πόρων, ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ, αναφέρθηκε στους βασικούς άξονες του έργου. Συνολικά 100 επιστήμονες, 28 εταίροι και 23 φορείς γνώσης, θα εφαρμόσουν λύσεις «σπόγγου», που ενισχύουν την ικανότητα του εδάφους να λειτουργεί ως ‘σπόγγος’, να συμβάλλει δηλαδή στη συγκράτηση του νερού και τη σταδιακή απελευθέρωσή του. Οι λύσεις αυτές θα εφαρμοστούν σε πάνω από 40.000 στρ, 47 χλμ. ποταμών, 22χλμ. ζωνών προστασίας, μέσω περισσοτέρων των 800 αγροτεμαχίων σε 3 λεκάνες απορροής μεγάλης κλίμακας ανά την Ευρώπη.

Στη συνέχεια, παρουσιάστηκαν αναλυτικά οι λύσεις που για πρώτη φορά θα υλοποιηθούν συστηματικά σε μεγάλη κλίμακα στη χώρα μας. Από τα 15 εκατομμύρια ευρώ του προϋπολογισμού του SpongeWorks, τα 5 επενδύονται στην Ελλάδα σε Λύσεις Φυσικής Βάσης που θα εφαρμοστούν σε περισσότερα από 200 σημεία στη Λεκάνη του Πηνειού.

Συγκεκριμένα:

1. Στην περιοχή της Καρδίτσας, ο ΤΟΕΒ Ταυρωπού θα εφαρμόσει συστηματική μηχανική κατεργασία (3200 στρ.), διαχείριση εδαφικής υγρασίας μέσω προγραμματισμού άρδευσης (3500 στρ.), ανάπτυξη ζωνών ανάσχεσης (bufferzones) και φυτο-φραχτών.
2. Στα Τρίκαλα, η Αναπτυξιακή Τρικάλων e-trikala θα αντικαταστήσει το παλαιό θυρόφραγμα αντιπλημμυρικής προστασίας, θα καθαρίσει επιλεκτικά την κοίτη του ποταμού Ληθαίου από τη βλάστηση, θα δημιουργήσει ένα παρόχθιο δάσος (2 x 6χλμ. και πλάτους 4 μ.), θα θεσμοθετήσει τα όρια του ποταμού και θα αναπτύξειεπιδεικτικό πάρκο «σπόγγου» για ενδιαφερόμενα μέρη.
3. Στην λεκάνη Αγιάς, ο  Δήμος Αγιάς θα προβεί σε συστηματική μηχανική κατεργασία (1500 στρ.), στη διαχείριση εδαφικής υγρασίας μέσω προγραμματισμού άρδευσης (2000 στρ.) και στη διαχείριση/διάθεση βιομάζας παράκτιας ζώνης σε χώρους πρασίνου (100 στρ.).
4. Στη Μελιβοία, ο Συνεταιρισμός Μελιβοίας θα αναλάβει συστηματική μηχανική κατεργασία και αγρο-δασικά μέτρα (300 στρ.), τη διαχείριση εδαφικής υγρασίας μέσω προγραμματισμού άρδευσης 350 στρ.), και την ανακατασκευή αναβαθμών (ξερολιθιές) και συστημάτων συλλογής/επανάχρησης εδαφικού νερού (15-20 στρ.).
Στην τετραετή διάρκεια υλοποίησής του, το έργο θα παρακολουθήσει συστηματικά το πώς αυτά τα μέτρα θα βελτιώσουν την ποιότητα και την ποσότητα των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων, την υγεία του εδάφους, τη μείωση του κινδύνου πλημμυρών και ξηρασιών, την αποφυγή διάβρωσης του εδάφους και την ανθεκτικότητα στην κλιματική αλλαγή.

«Τα μέτρα αυτά αποτελούν τον Οδικό Χάρτη του ευρωπαϊκού προγράμματος SpongeWorks σε μία περιοχή που έχει ακόμα νωπές τις μνήμες από τον Ιανό, τον Ηλία και τον Ντάνιελ»δήλωσε ο Δρ. Ανδρέας Παναγόπουλος. «Κύριο μέλημά μας και στόχος μας είναι να συνδιαμορφώσουμε και να εφαρμόσουμε μαζί με την τοπική κοινωνία λύσεις που θα υποστηρίξουν τηνανθεκτικότητα και τη βελτίωση της κατάστασης των εδαφοϋδατικών πόρων, της αγροτικής παραγωγής και της βιοποικιλότητας, υπό συνθήκες κλιματικής κρίσης, συνεισφέροντας έτσι στην διαμόρφωση πρακτικών για την υγιή εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Πράσινης Πολιτικής» συμπλήρωσε.

Ευρωπαίοι και Έλληνες εταίροι του έργου αντάλλαξαν απόψεις και παραδείγματα καλών πρακτικών ενώ όλοι μαζί οι παρευρισκόμενοι συμμετείχαν στην άσκηση καταγραφής και αξιολόγησης του πλαισίου διακυβέρνησης και κατέληξαν στα επόμενα βήματα εφαρμογής του έργου.

Λίγα λόγια για το έργο:

Το νέο ευρωπαϊκό πρόγραμμα Horizon SpongeWorks “Συνδημιουργία και Ανάπτυξη Τοπίων Σπόγγου Με Τη Χρήση Mέτρων Φυσικής Συγκράτησης Νερού και Βιώσιμης Διαχείρισης” (2024-2028) θα εφαρμόσει για πρώτη φορά σε μεγάλη κλίμακα – σε τρεις μεγάλες λεκάνες απορροής: τον Πηνειό στην Ελλάδα, τη Lèze στη Γαλλία και τη Vecht, μια διασυνοριακή λεκάνη ανάμεσα σε Ολλανδία και Γερμανία – μια σειρά από μέτρα που ενισχύουν την ικανότητα του εδάφους να λειτουργεί ως ‘σπόγγος’ όσον αφορά τη συγκράτηση νερού και τη σταδιακή απελευθέρωσή του. Το SpongeWorks, που συντονίζεται από το Πανεπιστήμιο Leibniz του Αννόβερου, Γερμανία, και το κορυφαίο ερευνητικό ινστιτούτο Deltares, Ολλανδία, θα προωθήσει την επιστημονική γνώση και την πρακτική εφαρμογή ευρείας κλίμακας. Μέσω συντονισμένης και συστηματικής παρακολούθησης των ιδιοτήτων του εδάφους, της ποσότητας και ποιότητας του νερού, της βιοποικιλότητας και των κοινωνικοοικονομικών επιπτώσεων, θα παρέχει αξιόπιστα στοιχεία για την αποτελεσματικότητα των μέτρων αυτών. Το έργο θα υποστηρίξει ενεργά την αναπαραγωγή στρατηγικών διαχείρισης ‘σπόγγου’ σε άλλες 8 περιοχές στην Ευρώπη, ενώ θα συνεισφέρει στην σύνθεση του οδικού χάρτη της Ευρώπης για την υιοθέτηση και βιώσιμη εφαρμογή τους.

Περιοχή Επίδειξης: Λεκάνη Πηνειού

Η εφαρμογή στη λεκάνη του Πηνειού συντονίζεται από την επιστημονική ομάδα του Ινστιτούτου Εδαφοϋδατικών Πόρων του ΕΛΓΟ-Δήμητρα στην οποία μετέχει ομάδα του Ινστιτούτου Δασικών  Ερευνών του ίδιου οργανισμού, με τη συνεργασία του WWF Ελλάς, ενώ οι Έλληνες εταίροι υλοποίησης είναι:

– Αγροτικός Συνεταιρισμός Παραγωγής Εμπορίας Μεταποίησης Φρούτων και Κάστανων Μελιβοίας “ΑΘΑΝΑΤΗ”

– Δήμος Αγιάς

– Αναπτυξιακή Εταιρεία Δήμου Τρικκαίων e-trikala

– Τοπικός Οργανισμός Εγγείων Βελτιώσεων Ταυρωπού Καρδίτσας

– Global Water Partnership-Mediterranean (GWP-Med)

– Paseco Sp Ltd

Σημαντικό ρόλο στήριξης του εγχειρήματος μέσω της ενεργού τους συμμετοχής έχουν και οι εταίροι γνώσης:

– Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Γενική Διεύθυνση Υδάτων

– Αποκεντρωμένη Διοίκηση Θεσσαλίας-Στερεάς Ελλάδας, Διεύθυνση Υδάτων

– Περιφέρεια Θεσσαλίας

Το έργο θα διαρκέσει από τον Σεπτέμβριο 2024 έως τον Αύγουστο 2028.